1 Jakie jest prawo właściwe?
1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?
W przypadku związków małżeńskich zawartych nie później niż 28 stycznia 2019 r. zastosowanie mają krajowe przepisy niemieckie. Jeżeli nie wybrano prawa właściwego, nadrzędne jest wspólne prawo krajowe małżonków w chwili zawarcia małżeństwa. Jeśli małżonkowie nie posiadają w momencie zawarcia małżeństwa tego samego obywatelstwa, stosuje się prawo państwa, w którym wspólnie zamieszkują. Ewentualnie skutki prawne małżeństwa mogą być regulowane prawem państwa, z którym małżonkowie są wspólnie najbliżej powiązani ( art. 15 ust. 1 EGBGB [EGBGB – ustawa wprowadzająca do niemieckiego kodeksu cywilnego] w związku z art. 14 ust. 1, 1-3 EGBGB).
Art. 16 ust. 1 EGBGB zawiera przepis dotyczący ochrony osób trzecich działających w dobrej wierze, które w sposób uzasadniony prawnie stosują się do niemieckich zasad małżeńskiego ustroju majątkowego przy braku jakiegokolwiek odmiennego wpisu w rejestrze małżeńskich ustrojów majątkowych.
Niemiecko-irański traktat o przyjaźni z dnia 17 lutego 1929 r. przewiduje zastosowanie właściwego prawa krajowego wobec małżonków, którzy oboje są Irańczykami w Niemczech oraz małżonków, którzy oboje są Niemcami w Iranie (zob. końcowy protokół odnoszący się do art. 8 ust. 3 traktatu). Ponadto na mocy art. 15 ust. 4 EGBGB stosuje się przepisy ustawy o małżeńskim ustroju majątkowym osób wysiedlonych i uchodźców (narodowości niemieckiej) .
Na skutek przyjęcia rozporządzenia Rady (UE) 2016/1103 z dnia 24 stycznia 2016 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące wyboru prawa właściwego dla wszystkich związków małażeńskich zawartych od dnia 29 stycznia 2019 r., a także dla związków małżeńskich zawartych przed wejściem w życie tego rozporządzenia, w przypadku których małżonkowie dokonali wyboru prawa właściwego ze skutkiem od dnia 29 stycznia 2019 r.
W przypadku braku wyboru prawa art. 26 przewiduje hierarchię następujących łączników pozwalających określić prawo właściwe:
- pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu małżonków po zawarciu związku małżeńskiego;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: wspólne obywatelstwo małżonków z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Kryterium to nie może być zastosowane, jeżeli małżonkowie mają kilka wspólnych obywatelstw;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: prawo państwa, z którym małżonkowie wspólnie mają najściślejszy związek z chwilą zawarcia związku małżeńskiego.
W drodze wyjątku oraz na wniosek jednego z małżonków, właściwy organ sądowy może postanowić, że prawem właściwym będzie prawo państwa innego niż to, w którym małżonkowie mają swoje pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu po zawarciu małżeństwa (art. 22.3).
1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?
Co do zasady prawo niemieckie dopuszcza możliwość dokonania wyboru prawa właściwego przed 28 stycznia 2019 r., lecz przewiduje ograniczenie takiego wyboru do określonych porządków prawnych. Na przykład możliwy jest wybór prawa danego państwa, jeśli jeden z małżonków jest obywatelem tego państwa lub posiada na jego terytorium zwyczajowe miejsce zamieszkania. Ewentualnie w odniesieniu wyłącznie do nieruchomości, można wybrać prawo miejsca, w którym położona jest nieruchomość ( art. 15 ust. 2 EGBGB). Wybór prawa musi zostać odnotowany w dokumencie urzędowym. Wyłącznie w przypadku wyboru dokonanego za granicą wystarczające jest spełnienie wymogów formalnych dotyczących umów majątkowych małżeńskich ustanowionych w wybranym prawie lub w prawie właściwym dla miejsca, w którym dokonano wyboru (art. 14 ust. 4 EGBGB i art. 15 ust. 3 EGBGB).
Rozporządzenie (UE) 2016/1103 przewiduje, że małżonkowie mogą wybrać prawo jednego z państw, którego co najmniej jedno z małżonków jest obywatelem, lub w którym którekolwiek z małżonków ma miejsce zwykłego pobytu z chwilą dokonania wyboru, jako prawo właściwe dla ich małżeńskiego ustroju majątkowego (art.22). Wyboru można dokonywać w sposób ważny od 29 stycznia 2019 r. w drodze zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej lub porozumienia w sprawie wyboru prawa właściwego, zgodnie z wymogami formalnymi określonymi w art. 23. Małżonkowie mogą umówić się w sprawie ich majątku w drodze umowy (małżeńska umowa majątkowa). Małżeńska umowa majątkowa musi zostać sporządzona przez notariusza w obecności obu stron (art. 1408, 1410 niemieckiego kodeksu cywilnego ('BGB').
Należy zaznaczyć, że wybór prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego będzie wywierał skutki wyłącznie w odniesieniu do przyszłości, chyba że małżonkowie umówią się inaczej i nie będzie to wiązało się z uszczerbkiem dla praw osób trzecich.
