1 Jakie jest prawo właściwe?
1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?
W przypadku małżeństw zawartych nie później niż 28 stycznia 2019 r. mają zastosowanie krajowe przepisy hiszpańskie. Skutki małżeństwa regulowane są wspólnym prawem osobowym małżonków (ustalonym na podstawie obywatelstwa oraz, jeśli oboje małżonkowie są Hiszpanami, także na podstawie „vecindad civil”, określającego, który z różnych ustrojów hiszpańskich może mieć zastosowanie) w chwili zawarcia małżeństwa. Jeśli nie można ustalić takiego prawa, skutki małżeństwa są regulowane prawem osobowym lub prawem zwyczajowego miejsca zamieszkania jednego z małżonków, odpowiednio do porozumienia między małżonkami określonego w akcie notarialnym przed zawarciem małżeństwa. Jeśli małżonkowie nie dokonają takiego wyboru prawa, skutki małżeństwa są regulowane prawem ich wspólnego zwyczajowego miejsca zamieszkania bezpośrednio po zawarciu małżeństwa lub, jeśli nie ma takiego miejsca zamieszkania, prawem miejsca, w którym zawarto małżeństwo (art. 9 ust. 2 k.c.).
Jeśli nie jest możliwe ustalenie prawa właściwego (tj. w przypadku małżonków o różnych vecindad civil, którzy nie dokonali odpowiednich uzgodnień przed zawarciem małżeństwa, którzy nie mają wspólnego zwyczajowego miejsca zamieszkania po zawarciu małżeństwa i którzy zawarli małżeństwo za granicą), zastosowanie ma zasada kolizyjna dotycząca małżeństw między Hiszpanami (art. 16 ust. 3 k.c.).
Na skutek przyjęcia rozporządzenia Rady (UE) 2016/1103 z dnia 24 stycznia 2016 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące wyboru prawa właściwego dla wszystkich związków małażeńskich zawartych od dnia 29 stycznia 2019 r., a także dla związków małżeńskich zawartych przed wejściem w życie tego rozporządzenia, w przypadku których małżonkowie dokonali wyboru prawa właściwego ze skutkiem od dnia 29 stycznia 2019 r.
W przypadku braku wyboru prawa art. 26 przewiduje hierarchię następujących łączników pozwalających określić prawo właściwe:
- pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu małżonków po zawarciu związku małżeńskiego;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: wspólne obywatelstwo małżonków z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Kryterium to nie może być zastosowane, jeżeli małżonkowie mają kilka wspólnych obywatelstw;
- jeżeli nie zachodzi powyższa okoliczność: prawo państwa, z którym małżonkowie wspólnie mają najściślejszy związek z chwilą zawarcia związku małżeńskiego.
W drodze wyjątku oraz na wniosek jednego z małżonków, właściwy organ sądowy może postanowić, że prawem właściwym będzie prawo państwa innego niż to, w którym małżonkowie mają swoje pierwsze wspólne miejsce zwykłego pobytu po zawarciu małżeństwa (art. 22.3).
1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?
Do 28 stycznia 2019 r. swobodę wyboru prawa mają wyłącznie małżonkowie posiadający różne obywatelstwa. Zgodnie z przepisami wskazanymi w pkt. 1.1. małżonkowie mogą wybrać prawo jednego z nich (tj. prawo osobowe któregokolwiek z małżonków - patrz wyżej - lub prawo państwa miejsca zwykłego pobytu któregokolwiek z małżonków z chwilą zawarcia związku małżeńskiego) (art. 9 ust. 2 k.c.).
Rozporządzenie (UE) 2016/1103 przewiduje, że małżonkowie mogą wybrać prawo jednego z państw, którego co najmniej jedno z małżonków jest obywatelem, lub w którym którekolwiek z małżonków ma miejsce zwykłego pobytu z chwilą dokonania wyboru, jako prawo właściwe dla ich małżeńskiego ustroju majątkowego małżonków (art.22). Wyboru można dokonać w sposób ważny od 29 stycznia 2019 r. w drodze zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej lub porozumienia w sprawie wyboru prawa właściwego, zgodnie z wymogami formalnymi określonymi w art. 23, co oznacza, że wymagana jest forma aktu notarialnego.
Należy zaznaczyć, że wybór prawa właściwego dla małżeńskiego ustroju majątkowego będzie wywierał skutki wyłącznie w odniesieniu do przyszłości, chyba że małżonkowie umówią się inaczej i nie będzie to wiązało się z uszczerbkiem dla praw osób trzecich.
