3 W jaki sposób małżonkowie mogą ukształtować swój ustrój majątkowy?
3.1. Które przepisy mogą być zmodyfikowane w drodze zawarcia umowy, a które nie podlegają modyfikacjom? Jaki małżeński ustrój majątkowy można wybrać?
Ustrój wspólności majątkowej można zmieniać w drodze umowy majątkowej miedzy małżonkami (art. 210 kodeksu cywilnego). W chwili zawarcia małżeństwa małżonkowie mogą również złożyć do księgi stanu cywilnego oświadczenie woli o wyborze ustroju rozdzielności majątkowej (art. 162 kodeksu cywilnego).
Prawo przewiduje dwa umowne ustroje majątkowe: rozdzielność majątkową i umowną wspólność majątkową.
Ustrój rozdzielności majątkowej jest całkowicie odmienny od ustroju ustawowego: każdy z małżonków posiada majątek odrębny oraz prawo do użytkowania i zarządu majątkiem nabytym tak przed zawarciem małżeństwa, jak i po jego zawarciu, bez żadnych wyjątków, oraz odpowiada za własne zobowiązania majątkiem odrębnym (art. 215 i art. 217 kodeksu cywilnego).
W razie wspólnego nabycia przedmiotu majątkowego przez małżonków podlega on zwykłym przepisom o wspólności majątkowej.
Umowna wspólność majątkowa jest mniej powszechnym ustrojem. Stanowi ona zmienioną wersję wspólności ustawowej. Małżonkowie mogą swobodnie regulować warunki takiej wspólności. Nie mogą jednak:
- wprowadzać ogólnych odesłań do norm prawnych lub zwyczajowych, którym nie podlegają; muszą szczegółowo określić treść porozumienia regulującego ich stosunki;
- obejmować umowną wspólnością majątkową przedmiotów należących do majątku osobistego, wymienionych w pkt. 2.1 lit. c), d) i e);
- wprowadzać odstępstw od przepisów regulujących zarząd wspólnym majątkiem oraz równość udziałów w majątku, który inaczej byłby objęty wspólnością ustawową (art. 210 kodeksu cywilnego).
Ustawodawca przewiduje również fundusz majątkowy, choć nie oznacza on wprowadzenia umownego ustroju i odnosi się tylko do określonych przedmiotów majątkowych. Poprzez taki fundusz, który może funkcjonować równolegle z ustrojem wspólności lub rozdzielności majątkowej, jedne z małżonków, oboje małżonkowie bądź osoba trzecia mogą wyodrębnić rzeczy ruchome lub nieruchome figurujące w publicznym rejestrze majątkowym, lub instrumenty zbywalne, w celu przeznaczenia ich na zaspokojenie potrzeb rodziny. Zarząd takimi przedmiotami majątkowymi regulują przepisy szczególne; są one wyłączone z egzekucji zobowiązań, o których wierzyciel wiedział, że zostały zaciągnięte w innych celach niż na zaspokojenie potrzeb rodziny (art. 167 i nast.).
3.2. Jakie są wymagania formalne i z kim się należy skontaktować?
Dla swej ważności umowa musi zostać zawarta w formie dokumentu uwierzytelnionego, w obecności dwóch świadków.
Oświadczenie woli o wyborze ustroju rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą również złożyć do księgi stanu cywilnego w chwili zawarcia małżeństwa (art. 162 kodeksu cywilnego).
3.3. Kiedy można zawrzeć umowę i kiedy wchodzi ona w życie?
Umowę można zawrzeć w każdym czasie, przed zawarciem małżeństwa lub po jego zawarciu. Jeżeli umowa została zawarta przed zawarciem małżeństwa, to wchodzi życie z chwilą zawarcia małżeństwa. Jeżeli umowa została zawarta po zawarciu małżeństwa, wchodzi w życie niezwłocznie z chwilą zawarcia.
Jest ona skuteczna wobec osób trzecich, jeżeli w akcie małżeństwa w księdze stanu cywilnego widnieje odpowiednia adnotacja (art. 162 kodeksu cywilnego).
3.4. Czy małżonkowie mogą zmienić istniejącą umowę? Jeśli tak, na jakich warunkach?
Umowę można zmienić w dowolnym czasie, w formie dokumentu urzędowego (art. 163 kodeksu cywilnego). W ustawie nr 142 z 10.5.1981 r. zniesiono wymóg sądowego zatwierdzenia zmiany do umowy. Wymaga się jednak zatwierdzenia sądowego zmian do umów zawartych w formie dokumentu urzędowego przed 7.5.1981 r.
