3 W jaki sposób małżonkowie mogą ukształtować swój ustrój majątkowy?
3.1. Które przepisy mogą być zmodyfikowane w drodze zawarcia umowy, a które nie podlegają modyfikacjom? Jaki małżeński ustrój majątkowy można wybrać?
Małżonkowie nie mają obowiązku podlegać ustrojowi ustawowemu, ale mogą swobodnie zawrzeć umowę majątkową małżeńską dostosowaną do ich własnej sytuacji.
Kodeks cywilny wyszczególnia trzy podstawowe kategorie umownych ustrojów majątkowych:
- wspólność majątkową,
- rozdzielność majątkową,
- udział we wspólnocie nabytków .
Wszystkie ustroje umowne oparte są na zasadzie wyboru małżeńskiego ustroju majątkowego według swobodnego uznania małżonków. Swoboda w tym względzie podlega jednak pewnym ograniczeniom, jako że małżonkowie muszą przestrzegać określonych zasad.
Stąd też umowa majątkowa małżeńska nie może naruszać zasad współżycia społecznego (art. 1387 k.c.), wprowadzać odstępstw od przepisów o władzy rodzicielskiej, kurateli i opiece (art. 1388 k.c.) ani zawierać postanowień lub odstępstw, których skutek polegałby na zmianie ustawowego porządku dziedziczenia (art. 1389 k.c.). Wymagana jest zgodność ze wszystkimi unormowaniami zawartymi w art. 212–226 k.c., z wyjątkiem tych odnoszących się do wykonywania umów majątkowych małżeńskich.
Ustroje wspólności majątkowej zostały przedstawione w art. 1497 i nast. k.c. Małżonkowie mogą wybrać spośród kilku ustrojów majątkowych małżeńskich, z których najbardziej znany przewiduje nieograniczoną wspólność, zdefiniowaną w art. 1526 k.c. W przypadku nieograniczonej wspólności majątkowej całość obecnych i przyszłych składników majątku, zarówno ruchomego jak i nieruchomego, należy do majątku wspólnego. Wówczas małżonkowie nie posiadają majątków odrębnych, z wyjątkiem rzeczy o charakterze ściśle osobistym. Wszystkie zobowiązania małżonków są wspólne i oboje małżonkowie odpowiadają za nie solidarnie. Dotyczy to również zobowiązań zaciągniętych osobno przed zawarciem małżeństwa.
Ustrój rozdzielności majątkowej regulują art. 1536–1541 k.c.. W tym ustroju co do zasady małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego. Całość składników majątkowych należy do jednego albo drugiego małżonka. Każdy z małżonków zarządza i swobodnie rozporządza swoim majątkiem osobistym oraz korzysta z niego i odpowiada za wszelkie zobowiązania zaciągnięte przez siebie przed zawarciem lub po zawarciu małżeństwa (art. 1536 k.c.). Jedyny wyjątek stanowią zobowiązania zaciągnięte przez małżonka na zaspokojenie potrzeb związanych z utrzymaniem gospodarstwa domowego lub wychowaniem dzieci.
Ustrój wspólności nabytków regulują art. 1569–1581 k.c. Każdy z małżonków wykonuje zarząd i swobodnie rozporządza majątkiem osobistym oraz z niego korzysta. W czasie trwania małżeństwa ustrój ten funkcjonuje jak rozdzielność majątkowa, natomiast w razie ustania małżeństwa jak wspólność majątkowa (art. 1569 k.c.).
3.2. Jakie są wymagania formalne i z kim się należy skontaktować?
Wszystkie umowy majątkowe małżeńskie zawiera się przed notariuszem (art. 1394 k.c.). Jest zatem istotny, by zgłosić się do notariusza w celu zawarcia takiej umowy.
3.3. Kiedy można zawrzeć umowę i kiedy wchodzi ona w życie?
Umowa majątkowa małżeńska może zostać zawarta przed zawarciem małżeństwa lub w czasie jego trwania. Umowa zawarta przed zawarciem małżeństwa może wejść w życie dopiero z dniem zawarcia małżeństwa (art. 1395 k.c.). Umowa zawarta w czasie trwania małżeństwa wchodzi w życie między stronami z datą sporządzenia aktu notarialnego (art. 1397 ust. 2 k.c.).
3.4. Czy małżonkowie mogą zmienić istniejącą umowę? Jeśli tak, na jakich warunkach?
Po upływie dwóch lat od zaprowadzenia umownego lub ustawowego małżeńskiego ustroju majątkowego oraz z zastrzeżeniem określonych ograniczeń strony mogą dokonać zmian w zaprowadzonym ustroju lub w całości zastąpić go innym ustrojem. Takiej zmiany dokonuje się w formie aktu notarialnego (art. 1397 ust. 1 k.c.).
